FELJTON; XAVIER BOUGAREL "NADŽIVJETI CARSTVA": Kako je panislamistička struja u SDA "reislamizirala" Armiju RBiH, društvo, čak i Islamsku zajednicu, pa odbrambeni rat pretvorila u džihad? - Sarajevograd.CLICK

Iz izvanredne studije “Nadživjeti carstva”, koju preporučujemo najširoj čitateljskoj publici, “Slobodna Bosna” prenijet će dva poglavlja koja se odnose na “reislamizaciju” Bošnjaka i stvaranje (polu)islamske države od strane SDA koju Bougarel tretirao kao “panislamističku stranku”).

Piše: SENAD AVDIĆ

Francuski profesor Xawier Bougarel poznat je čitaocima u Bosni i Hercegovini kao autor važne knjige “Bosna, anatomija rata” koja je doživjela dva izdanja. Nedavno je u izdanju Uruženja za modernu historiju” (za izdavača Husnija Kamberović) objavljena u prijevodu Almire Drino njegova nova knjiga, “Nadživjeti carstva” sa podnoslovom “Islam, nacionalni identitet i politička lojalnost u Bosni i Hercegovini”. Knjiga je premijerno objavljena u Francuskoj 2015.godine, a doživjela je i izdanje na engleskom jeziku. U jednom novinskom intervjuu, najavljujući ovu knjigu Xavier Bougarel je kazao: “Očigledno je da bosanski muslimani nisu u situaciji da mogu stvoriti nacionalnu državu. Pokraj njih su jači susjedi koji teže stvaranju navionalnih država za koje će troškove platiti Bošnjaci. Dakle postoje geopolitički i demografski razlozi. Zato Bošnjaci moraju naći nešto drugo i stalno traže novo carstvo koje ih štiti” (“Oslobođenje” 2019.)

Iz izvanredne studije “Nadživjeti carstva”, koju preporučujemo najširoj čitateljskoj publici, “Slobodna Bosna” prenijet će dva poglavlja koja se odnose na “reislamizaciju” Bošnjaka i stvaranju (polu)islamske države od strane SDA koju Bougarel tretirao kao “panislamističku stranku”)

“Već prilikom kampanje iz 1990.godine SDA naglašeno koristi simbole islama kako bi podstaknula nacionalističku mobilizaciju muslimanskog stanovništva. Tokom narednih godina inteletualci i pripadnici uleme vezani za tu stranu ne prestaju insistirati na središnjoj ulozi islama u uspostavljanju muslimanskog nacionanog identiteta. Tako sociolog Šaćir Filandra smatra da je “kultura Muslimana u svojoj biti islamska”, čak i ako mnogi nisu toga svjesni, ili to ne žele priznati. Za njega, “prvenstveno zahvaljujući islamu dolazi do diferenciranja sinkretičke slavenske etničke osnove i izrastanje jednog posebnog nacionalno-kulturnog muslimanskog lika. I pored niza hisorijskih, etničkih i politički razloga, islam je bio taj koji je definirao biće Muslimana”. A sekularizacija koja je na djelu od 19.stoljeća ne mijenja ništa na stvari , jer “iako je islam na našim prostorima umnogome primjereno hišćanstvu doživo radikalnu teologizaciju kroz specifičnu sekularizaciju nije prekinuta nit između muslimanske kulture i islama”. Džemaludin Latić, ugledni pripadnik panislamističke struje, također insistira na središnjoj ulozi islama, ali ga odbija svesti na obični kulturni suspstrat. Upravo suportno, u transcedentnosti islama on vidi izvor nadmoći muslimanskog nacionalizma. Naime, po njemu:

“Bosanski muslimani su specifičan evropski narod prvenstveno i između ostalog zbog odnosa spram nacionalnih konstituenata. Naime, dok evropski narodi fetišiziraju vlastiti jezik, tlo i sudbinu, Bosanski Muslimani su takav odnos zadržali isključivo za Vrhunaravno Božansko Biće. Odani transcedenciji u realizirani monoteizmu (et tewhid) oni, spavači ispod zvijezda, nadilaze zamke svevremenskog paganstva”….

Pitanje veze islama i muslimanskog/bošnjačkog nacionalnog identiteta to je pitanje kojim intelektualci i pripadnici uleme bliski SDA prekidaju sa nacionalnom emancipacijom iz komunističkog perioda: dok su intelektualci iz 1970-ih godina nastojali miniminzirati mjesto islama u muslimanskom nacionalnom identitetu, dvadeset godina kasnije, krugovi bliski SDA ga nastoje dovesti u središte nacionalnog ideniteta Bošnjaka. Na kraju krajeva, ta reislamizacija muslimansko/bošnjačkog identiteta nije prvenstveno djelo nacionalnih instititucija, poput kulturnog društva Preporod, ili Vijeća Kongresa bošnjačkih intetektualaca, nego Islamske zajednice i, u ratnom kontekstu, Armije BiH. Ali, kako u jednom, tako i u drugom slučaju, pokušaji reislamizacije muslimansko/bošnjačkog nacionapnog identiteta praćeni su brojnim konroverzama i u biti rezultiraju nacionaliziranjem islama. Ta se složena dijalektika zorno pojavljuje u vojsci koja je od 1993.godine postaje glavni nositelj reislamizacije bošnjačkog nacionalnog identiteta.

ARMIJA ZA DŽENAZE I MEVLUDE

Naime, te su godine u svakoj brigadi imenovani kao pomoćnici za moral, informiranje i vjerska pitanja imami koje je na tu dužnost rasporedila Islamska zajednica. Njihov je zadatak da bdiju nad poštivanjem glavnih principa islama i nad razvojem vjerskog života unutar ABIH. U isto vrijeme, pored regularnih jedinica vojske, pojavljuju se i takozvane “muslimanske” jedinice u kojima se insistiralo na prakticiranju islama i na vjerskoj dimenziji borbe. Najznačajnija jedinica od njih je 7. muslimanska brigada, formirana u novembru 1992.godine kojoj u prvo vrijeme zapovijeda Mahmut Karalić, profesor hadisa (postupci i predaja Poslanika) u Gazi Husrefbegovoj medresi u Sarajevu. Bazirana u Zenici u srednjoj Bosni, ona ubrzo postaje jedna od glavnih elitnih jedinica ABiH. Druge jedinice tog tip nastaju tokom rata, poput 4. muslimanske brigade bazirane u Hercegovini kojom zapovijeda Nezim Halilović, glavni imam iz Konjica, ili muslimanska brigada bazirana u Tuzli. Treba zapazii da nakon usvajanja nacionalnog naziva “Bošnjak”, te jedinice i dalje čuvaju svoju odrednicu “muslimanska” što naglašava njihovu vjersku i ideološku prirodu. S tog stanovišta, muslimanske brigade iz 1990-ih ne smiju se poistovjećivati sa muslimanslim brigadama iz Drugog svjetskog rata, nego sa jako ideologiziranim proleterskim brigadama koje je formirala komunistička partija Jugoslavije, ili sa iranskim Čuvarima revolucije koji, uostalom, učestvuju u naoružavanju i obučavanju 7. muslimanske brigade.

Za vojne, političke i vjerske rukovodioce uključene i reislamizaciju bošnjačkog nacionalnog identieta islam treba jačati borbenost vojnika i pomagati u prevazilaženju lokal-patriotskih logika. Tako reis-ul- ulema Mustafa Cerić izjavljuje pred borcima 4. brigade iz Hrasnice (sarajevsko predgrađe) da “onda kad nam bude u užetu islam, i kada on bude snažan, onda će se oko njega lahko moći vezati i naša nacionalnost i naš jezik i naša armija”. Tokom jednom seminara posvećenog “ulozi vjere u jačanju patriotskog jedinstva”, Fikret Muslimović, šef Uprave za moral AR BiH naglašava sa svoje strane da prakticiranje vjere ima pozitivan uticaj na moral boraca. Stoga on ukazuje oficirima Armije BiH da “trebaju ličiti na svoj narod” te stvoriti atmosferu koja “pogoduje obavljanju vjerskih obaveza uz insistiranje na pogrebnim ceremonjima”.

(Svašta u Predsjedništvu BiH zbog islamizacije Armije BiH)

“Poželjno je da starješine ABIH, posebno oni na ključnim funkcijama, u prilikama kada se manifestuje patriotizam, i odanost ciljevima oslobodilačke borbe (svečani radni manifestacioni skupovi), kao i u situacijama kada se odaje počast prema šehidima (npr.dženaze) usklade svoje ponašanje sa vjerskom tradicijom svog naroda. U tim uslovima kada se snažnim emocijama iskazuje poštovanje prema žrtvama genocida nad našim narodom, starješine Armije BiH moraju pokazati svoju svjesnost da se genocid nad našim narodom provodi upravo radi zatiranja takvih vjerskih tradicija”.

Ta reislamizacija smisla rata unutar vojske ide uporedo sa proglašavanjem poginulih za šehide (mučnike poginule za vjeru). Naime, tokom rata Islamska zajednica, SDA i Armija BiH izgrađuju kult šehida koji ide preko uopćavanja tog pojma u ceremonijama sahrana i smrtovnicama, sve većeg broja šehidskih mezara u haremima džamija i gradskim parkovima i maerijalnog zbrinjavanja i simboličkog vrednovanja šehidskih porodica…Taj kult šehida postaje veoma raširen u toku rata ne nailazi na snažan otpor u narodu. Ali i tu reislamizacija bošnjačkog nacionalnog idenititeta prati nacionalizacija islama: u ritmu koji se širi,kult šehida se nacionalizira i sekularizira kao što to potvrđuje pojava nišana (nadgrobnih spomenika) u obliku ljiljana, simbola Bosne i Hercegovine, ili postavlja nje u javnim parkovima grobova “nepoznatih šehidima” čiji su identitet i vjerske motivacije po definiciji neizvjesne. Čelnici Islamske zajednice i SDA zdušno učestvuju u toj nacionalizaciji kulta šehida…

Dok se kult šehida masovno širi, kvalificiranje rata kao džihada (sveti rat) karakeristika je isključivo muslimanskih jedinica Armije BiH. Ali čak i ograničen na uske krugove, pojam džihada uzaziva poprilično rasprava i napetosti. Naime ispostavlja se da zagovornici džihada nisu u stanju složiti se oko njegovih praktilnih implikacija. Naprimjer, Mehmedalija Hadžić, savjetnik reis-ul-uleme za šerijatska pitanja smatra da “moralni kodeks vojnika Muslimana” zabranjuje zlostavljanje zaroblenika i pljačkanje civila. Ali, muftije iz Zenice i iz Bihaća iznose u svojim Uputama muslimanskom borcu, objavljenim 1993. da se vojnoj komandi stavlja na raspolaganje da odluči da li je korisnije i od interesa za opću stvar da oslobodi, razmijeni, ili likividira neprijateljskog zarobljenika”. Mirsad Mahmutović, rukovodilac za politička i moralna pitanja u oficirskoj školi ABIH, zasniva svoj stav na primjeru poslanika da “komandant jedinice koja je učestvovala u borbenim djelovanjim utvrđuje šta je to što ulazi u ratni plijen i način njegove raspodjele. Gdje se tako uradi, nema problema, nema pljačke”.

DŽIHAD, DŽIHAD, ČET*RI NOGE

U nedostataku suštinske definicije, džihad se svodi na simbol i folklor i ne izmiče procesu paradoksalne nacionalizacije koju stvara politika reislamizacije bošnjačkog nacionalnog identiteta. Dokaz za to je što profesor tevsira (tumačenje Kur*ana) na Fakultetu islamskih nauka u Sarajevu Enes Karić, definira džihad kao “skup aktivnosti kojima se obezbjeđuje dostojanstveno ispovijedanje vjere islama,očuvanje imetka, časti, života, obraza, poroda.” Iz toga zaključuje da “ukoliko je muslimanima potrebna država da bi štitila sve te vrijednosti, onda je- s vjerske tačke gledišta-stvaranje te države džihad par exellence”. U tom kontekstu, džihad se svodi tek na obični, patriotski rat. Osim toga, Karić upozorava da slaba religioznost boraca umanjuje njihovo prihvatanje ideje džihada te da bi takva ideja zasigurn izazvala odbojnost evrospkoh javnog mnijenja pa zato poziva svoju publiku da zna “kakvu će retoriku odabrati za domaću i za stranu upotrebu, kakvu opet na kraće a kakvu na dulje vremenske staze”…

“Izbijanje rata u aprilu 1992.godine privremeno stavlja tačku na ambiciozne evropske procese (unutar Islamske zajednice BiH, op. S.A.) Spriječivši normalan rad islamskih vjerskih institucija u Bosni i Hercegovini, rat, s druge strane, pruža priliku pripadnicima panislamisičke struje da ih se brutalno dokopaju: 28. aprila 1993.godine jedan “obnoviteljski sabor” razrješava dužnosti Selimoskog i Čolakovića (predratnog reis-ul-ulemu IZ Jugoslavije, odnosno predsjednika Mešihata Bosne i Hercegovine, op. S.B.), proglašava raspuštanje Islamske zajedice u Jugoslaviji i “obnovu” Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini, a zatim postavlja Mustafu Cerića, glavnog imama Zagrebačke džamije, za novog reis-ul-ulemu. Prema načinima kooptiranja već korištenim za uspostavljanjem muslimanskih/bošnjačkih institucija. Obnoviteljski sabor Islamske zajednice sastoji se od pripadnika uleme vezanih ili za Udruženje ilmije el-Hidaje, ali i od predstavnika Koordinacionog odbora muslimanskih institucija, Vijeća kongresa bosanskomuslimanskih intelektualaca, Preporoda, Merhameta i drugih manjih udruženja. Iako ga mnogi pripadnici uleme smatraju nelegitimnim ništa ne sprečava taj obnoviteljski sabor da panislamističkom pokreta da kontrolu nad islamskim vjerskim institucijama u Bosni i Hercegovini i da u isti mah zapečati rasturanje najveće muslimanske zajendice u Evropi (ex-jugoslovenske, op. S.B.) Insistiranje na islamu kao središnjem elementu muslimanskog/bošnjačkog identiteta ide, dakle, uporedo sa nacionaliziranjem islamskih vjerskih institucija u Bosni i Hercegovini i, da paradoks bude potpun, tu nacionalizaciju provode predstavnici panislamističke struje. Također, u tom slučaju, panuslamizam pokazuje da je ništa drugo do oblik nacionalizma u nastajanju…”

… “Na kraju ispada dakle da nacionalizacija islama počinje ugrožavati sam njegov sveti karakter, a da je prate velike napetosti i kontroverze vjerske prirode. Ona istovremeno i zaoštrava poltičke razlike svojstvene bošnjačkoj zajednici kao što svjedoči polemika koja 1995.godine izbija u Predsjedništvu RBiH.

EJUP GANIĆ: “PREBROJTE GROBOVE”…A JA ĆU MILIONE..

Naime, u februaru 1995. godine Izetbegović prisustvuje u Zenici jednom defileu 7.muslimanske brigade i pred televizijskim kamerama joj daje gorljivu podršku. Odmah nakon toga članovi Predsjedništva RBiH vezani za “građanske” stranke osuđuju taj postupak kao znak “ideologizacije vjere”, te smatraju da “vojska koja brani i koja će u budućnosti čuvati državu BiH mora biti sekularna i višenacionalna, izvan utjecaja i nadmetanja političkih stranaka”. Dodaju da je Armija BiH “nastajala u otporu rema agresiji, stvarali su je svi patrioti. Njih nije mobiliziralo ni političko-stranačko, ni vjersko uvjerenje, već odgovornost prema državi i domovini i iskonsko opredjeljenje za slobodu i očuvanje egzistencije”.

Odmah sutradan, Izetbegović i Ejup Ganić uzvraćaju da je zenički defile predstavljao samo običnu “manifestaciju vjere”, te da je religiznost muslimanskih jedinica Armije BiH naprosto “spontana reakcija” na rušenje džamija koje provode srpske snage. Oni također ukazuju na to da su te muslimanske jedinice “odbranile, ponekad uz ogromne žrtve i lišavanja, mnoga sela i gradove, spasile narod od genocida, a nigdje nisu izvršile genocid”. I kao zaključak: “Izbrojimo grobove! O sudbini ove zemlje odlučivat će oni koji se bore, rade i umiru za nju”. Ta polemika bez premca za vrijeme rata pokazuje, ako je to uopće potrebno, da reislamizacija bošnjačkog nacionalnog identiteta nije spontan ni jednodušno prihvaćen proces. Ona tako pokazuje i da, ako se želi shvatiti transformacija islama u Bosni i Hercegovini, treba imati u vidu ne samo vezu islama sa novim bošnjačkim identitetom nego i njegovo mjesto u novoj stranačkoj državi koju uspostavlja SDA.

(Nastavlja se)